Suudi Arabistan’da son iki yıldır bir hükümet platformu olarak kullanılan bir uygulama var; Absher. Online olarak yapılabilen bütün devlet işlerini telefondan yapabilmeye olanak veren bir tür e-devlet uygulaması, Ios ve Android telefonlardan pasaportların yenilenmesi, kimlik kartlarına başvurulması, trafik cezalarının ödenmesi, göçmenlik işleri veya hac başvuruları buradan yapılabiliyor. Suudi Arabistan’da App Store’dan 4.2 milyon defa indirilmiş. Buraya kadar her şey vatandaşına hizmet götüren bir devletin daha interaktif çalışması gibi görünse de Suudların iç dinamiklerinin bizi götürdüğü başka sonuçlar var, basit bir uygulama insan hakları ihlallerine yol açabilmesi gibi.
Absher’ın Olayı Nedir?
Absher 2015 yılında Suudi Arabistan hükümeti tarafından bedava bir uygulama olarak hem Google Play hem de App Store’da dolaşıma sokuldu. Sistemdeki tanımı “Suudi Arabistan Krallığı tarafından sunulan servisler için kullanılacak mobil bir aplikasyondur”. Kullanıcılar sadece maillerine bakarak araç sicillerinden pasaport başvurularına devleti ilgilendiren her işi yapabiliyorlar. Bunun için önden bir kimlik doğrulaması yapmaları yeterli. Ayrıca bir maliyeti olmadığından kullanıcı sayısı çok yüksek.
Ama burada tartışmalı olan konu uygulamada erkeklere verilen yetki. Daha doğrusu devlet tarafından verilmiş olan yetkinin uygulamayla birleştiğinde daha sert durumlara yol açması... Suud sisteminde erkeklerin aile efradı üzerindeki hakları bir tür hamilik gibi, kadınlar erkek hamisi (babası, yoksa abisi, amcası, dayısı ya da kocası) olmadan resmi işlemlerin bir çoğunu yapamıyor; mesela nikah defterine imza atmak ya da hapis süresi dolduğu halde hapishaneden çıkmak gibi. Bir kadın muhafızı olan erkek onaylamadan ev tutamaz, banka hesabı açamaz. Bütün bunların kadınları nasıl erkeklere mahkum ve temel haklardan mahrum ediyor ortada. Absher uygulamasıyla harlanan tartışma kadınlar üzerindeki bu tahakküm değil, tahakkümün uygulamada kolaylaşması. Eskiden bir devlet dairesine gidip imza atılması gerekirken şimdi cep telefonundan eşinin ya da yeğeninin çalışmasına izin vermeyebiliyorsun mesela. Karını terk ettin ama boşamadın çünkü mehrini ödemek istemiyorsun, karın da seni bulup boşayamıyor ama yine de başka bir şehre gitsin istemiyorsun, hiç yorulmadan telefonun tuş kilidini açman yeterli.
Bu konunun derdine bir şekilde Oregon Senatörü Ron Wyden düşmüş ve Apple ile Google şirketlerinin CEO’larına Absher’ı storelardan kaldırmasını talep eden bir mektup yazmış. “Suudi erkeklerin kadınları baskı altında tutmak için her gün yeni yollar aradıkları bir gerçek ama Amerikan şirketleri hükümetin tutucu ataerkil baskılarına alet olmamalı.” diyor mektubunda. Bu sayede uluslararası toplumda Suudların kadınlara uyguladığı baskılar hazır Nicki Minaj da konserini iptal edip insan hakları savunuculuğuna soyunmuşken ağları bulan bir gol gibi İslamda kadın hakları yoktur tartışmaları alevlendi. Hem Human Rights Watch hem de Amnesity International da her iki şirketin yönetimlerini kınayan bir bildiri yayınladı. Bu uygulamanın kadınlar için ayırım yaratmasının sebebi İnsan Hakları Gözlemcisi Dana Ahmed’e göre Google ya da Apple değil, doğrudan Suudi Arabistan Devleti. Çünkü zaten amaçları erkeklere kadınları izleme ve kısıtlama hakkı vermek. Hamilik sistemiyle ailelerindeki çalışanların, çocukların ve kadınların bütün hakları erkeklerin elinde.
Apple CEO’su Tim Cook geçenlerde bir radyo programında konuşma yaparken bu durum soruldu ve karşılığında “mutlaka bu durumu inceleyeceğini” söyledi. Cook istediği kadar incelesin, postmodern dünyanın herkesi özgürleştiren teknolojisi Arap kadınlar için sanal hapishaneler, dijital sınırlar çizmeye devam edecek belli ki. Akıllı saatlerden gelecekte kullanılacağı konuşulan çiplere Batı’da çocuk güvenliği için atılan her adım Arap kadınlar için bir baskı aygıtı olma riski taşıyor. Gönül isterdi ki sadece Absher App için Amerikalı senatörlerden önce Müslüman kadın örgütleri ses verseydi…
